Ο ΘΕΟΣ ΑΡΗΣ

Στέκανε εκεί και τα γοργόποδα άλογα του βλοσυρού του Άρη,

χρυσά, εκεί κι ο ίδιος ο λαφυροφόρος ολέθριος Άρης:

κοντάρι στα χέρια του βαστούσε και στους πεζομάχους θάρρος έδινε,

κόκκινος απ’ τα αίματα σαν να φόνευε ζωντανούς,

μέσα σε δίφρο ανεβασμένος. Δίπλα του έστεκαν ο Δείμος και ο Φόβος,

ποθώντας στη μάχη να χωθούνε των ανθρώπων.

(Ησίοδος, Η ασπίδα του Ηρακλή, στ. 191-196)

Ο Άρης (ή Άρες και Άρευς) ανήκει στο δωδεκάθεο των μεγάλων θεών του Ολύμπου, δεύτερης γενιάς Ολύμπιος θεός [Γεν. Πίν. 1, Γεν. Πίν. 2], το όνομα του οποίου αναγνωρίστηκε σε πινακίδες της Γραμμικής Β’ από την Πύλο, όπως και το άλλο όνομά του ή η επωνυμία του Ενυάλιος. Ο μοναχογιός του Δία και της Ήρας, αδελφός της Ήβης και της Ειλείθυιας, που σε αντίθεση με τον πολεμοχαρή και κύριο θεό του πολέμου αδελφό τους ήταν δευτερεύουσες θεότητες, γεννήθηκε στη Θράκη, απ’ όπου είναι πιθανό ότι προερχόταν η λατρεία του και από εκεί εξαπλώθηκε στην υπόλοιπη Ελλάδα. Εξάλλου, στη Θράκη κατέφυγε μετά την παρασυζυγική σχέση του με την Αφροδίτη.

Εξωτερική εμφάνιση – Εσωτερικά χαρακτηριστικά

Στην τέχνη, όταν (σπάνια) απεικονίζεται, είναι ωραίος, επιβλητικός, μεγαλόσωμος υπερφυσικά. Στα νομίσματα, και εδώ η μορφή του απαντάται σπάνια, απεικονίζεται συνήθως η κρανοφόρος κεφαλή του ή με ταινία (στα νομίσματα των Μαμερτίνων από τη σικελική Μεσσήνη, 3ος αι. π.Χ.). Γενικά, τον παρασταίνουν με θώρακα, περικεφαλαία, ασπίδα, ακόντιο, ξίφος.

Ο Άρης συνήθως συνοδευόταν από τους δύο γιους του, τον Δείμο και τον Φόβο, από την αδελφή του Έριδα^[1], που εκπροσωπεί τη διχόνοια, και την αιμοσταγή, βίαιη κόρη ή αδελφή ή μητέρα του Ενυώ που εκπροσωπεί τον πόλεμο (ταυτίζεται με τη ρωμαία θεά του πολέμου Bellona). Ήταν σκληρός και ωμός, άστατος, μαχητικός χωρίς μέτρο και φρόνηση, σε αντίθεση προς την αδελφή του Αθηνά, η οποία πάντα τον κέρδιζε στις μάχες και διακρινόταν για την ορθή πολεμική στρατηγική. Στις διηγήσεις των αρχαίων συγγραφέων γινόταν αναφορά στην πολύ δυνατή φωνή του –εμούγκρισε, θαρρείς και φώναζαν εννιά, δέκα χιλιάδες θνητοί / τρανό που ανοίξαν πόλεμο και κονταροχτυπιούνται (Ιλ. Ε 905 κ.ε.). Φορά θώρακα και περικεφαλαία και φέρει ασπίδα, ακόντιο και ξίφος. Μάχεται πεζός ή σε τέθριππο με άλογα που ονομάζονται Αίθων (=πυρώδης, άγριος, ορμητικός· ή με το χρώμα της φωτιάς), Φλόγιος, Κόναβος (=θόρυβος, κλαγγή, κτύπος, κρότος, πάταγος) και Φόβος (Κόιντος Σμυρναίος 8.239-243).

Εξαιτίας αυτών των ιδιοτήτων του δεν είναι συμπαθής στους Ολύμπιους, ούτε καν στον πατέρα του Δία που τον θεωρεί τον πιο μισητό θεό σε αυτόν. Αντίστοιχα, αμφιθυμικά αισθήματα για τον θεό τρέφουν και οι άνθρωποι -οι Αθηναίοι στη ζωφόρο του Παρθενώνα τον απομόνωσαν από τους υπόλοιπους θεούς, κάτι που επιτείνεται από τη γειτνίαση του πολεμικού θεού με τη βυθισμένη στις σκέψεις της και χωρίς επαφή με το περιβάλλον Δήμητρα. (Εικ. 1, 2, 3, 4, 5, 6, 7, 8, 9, 10, 11, 12, 13, 14, 15, 16, 17, 18, 19, 20, 21, 22, 23, 24, 25, 26, 27, 28, 29)

Αν και θεός του πολέμου και πολεμοχαρής, τα δικά του κατορθώματα δεν είναι σπουδαία. Στη Γιγαντομαχία σκοτώνει μόνο ένα Γίγαντα. (Εικ. 30) Όταν οι γιοι του Ποσειδώνα Ώτος και Εφιάλτης, που επονομάζονται Αλωάδες απείλησαν με πόλεμο τους θεούς εξουδετέρωσαν τον Άρη δένοντάς τον με αλυσίδες μέσα σε χάλκινο δοχείο. Κρυφά τον ελευθέρωσε ο Ερμής, ενώ η Άρτεμη εξόντωσε τους Αλωάδες στη Νάξο με δόλο (Απολλόδωρος 1.7). Στον Τρωικό πόλεμο ήταν στην πλευρά αυτών που τελικά ηττήθηκαν, των Τρώων, ενώ η Αθηνά, που συχνά απεικονίζεται στην ελληνική τέχνη ως κάτοχος Νίκης στο χέρι της, ευνόησε τους Έλληνες. (Εικ. 31, 32, 33, 34, 35)

Όπως και ο Δίας, οι Έλληνες ήταν αμφίσημοι προς τον Άρη, γιατί η ορμητικότητά του ήταν βάναυση και άλογη, θυμίζοντας περισσότερο δαίμονα παρά θεό. Γι’ αυτό και συχνά ηττάται ή ξεγελιέται από τον έξυπνο Ηρακλή και τη σοφή Αθηνά. Πληγώνεται αλλά οι πληγές του γρήγορα επουλώνονται, γιατί είναι θεός.

Καταγωγή, γάμοι, απόγονοι

Είναι γιος, μόνος αυτός, του Δία και της Ήρας και αδελφός της Έριδας, της Ήβης, της Ειλείθυιας. Είχε αρκετές ερωτικές περιπέτειες και από τις ερωμένες του απέκτησε παιδιά. Μεταξύ αυτών είναι η Αρμονία, ο Δείμος και ο Φόβος από την Αφροδίτη, αλλά και ο Έρωτας σύμφωνα με μια παραλλαγή. Από τα τέσσερα αυτά παιδιά τα δύο έμοιασαν της μητέρας τους (Αρμονία, Έρως), τα δύο άλλα αγόρια του πατέρα τους.

Παιδιά του ήταν και ο Διομήδης από την Κυρήνη, βασιλιάς των αξιόμαχων Βιστόνων της Θράκης, που στην κατοχή του είχε φοράδες ανθρωποφάγες· οι πολεμοχαρείς Αμαζόνες· ο Οινόμαος από τη Στερόπη -με τα όπλα του πατέρα του σκότωνε ο Οινόμαος τους επίδοξους μνηστήρες της κόρης του· ο Ασκάλαφος και ο Ιάλμενος, που ανήκουν στον στρατό του Αγαμέμνονα· ο Κύκνος από την Πυρήνη και ο Κύκνος από την Πελοπία· ο Παρθενοπαίος από την Αταλάντη (αν και ως πατέρας του αναφέρεται και ο θνητός Μελανίων)· ο Τηρέας και ο Στρυμόνας από τη Θράκη, ο Λυκάων, βασιλιάς των Κρηστωναίων· η Αλκίππη από την Άγραυλο, κόρη του Κέκροπα· ο Όξυλος από την Πρωτογένεια· ο Φλεγύας από τη Δωτίδα ή τη Χρύση· ο Μελέαγρος από την Αλθαία (θνητός πατέρας του ήταν ο Οινέας)· ο Δρύας από την Καλυδώνα· ο Εύηνος, ο Μώλος, ο Πύλος, ο Θέστιος από τη Δημονίκη, κόρη του Αγήνορα, γιου του Πλευρώνα, και της Επικάστης, κόρης του Καλυδώνα. Κάποτε η Δημονίκη θεωρείται κόρη του Άρη, που απέκτησε τον Θέστιο.

Από τους γιους και τις κόρες του έγινε πρόγονος ονομαστών προσώπων. Από τον Οινόμαο έγινε πρόγονος των Ατρειδών, του Πιτθέα, του Θησέα και του Ιππόλυτου, του Δημοφώντα, του Ακάμαντα, του Ευρυσθέα, του Αμφιτρύωνα, της Αλκμήνης, του Ιόλαου, του Ηρακλή, της Αδμήτης, του Κοπρέα, του Αλκάθοου, του Αίαντα του Τελαμώνιου.

Από την κόρη του Αρμονία έγινε πρόγονος των απόγονων του Κάδμου, των θυγατέρων, των παιδιών τους, των εγγονών τους… (Σεμέλη – Διόνυσος – Οινοπίων, Στάφυλος, Θόας· Ινώ-Λευκοθέα – Μελικέρτης-Παλαίμονας, Αγαύη – Πενθέας, Αυτονόη – Ακταίωνας, Λαβδακίδες…).

Από τον Θέστιο έγινε πρόγονος της Αλθαίας, της Λήδας, του Μελέαγρου, της Δηιάνειρας, του Τυδέα, του Διομήδη, της Ελένης, της Κλυταιμνήστρας, των Διοσκούρων, του Αμφιάραου.

Από τον Φλεγύα ήταν πρόγονος του θεού Ασκληπιού.

Η καταγωγή τόσο σπουδαίων ηρώων από τον Άρη, όπως και το γεγονός ότι ο Όμηρος, που τόσο αρνητικά αναφέρεται στον Άρη, ονομάζει τους Αχαιούς θεράποντες Ἄρηος, αν και ο Άρης είναι με το μέρος των Τρώων, καταδεικνύει και τη σπουδαιότητα του θεού αυτού, πολύ μεγαλύτερη ίσως κατά τη μυκηναϊκή εποχή παρά στους μεταγενέστερους χρόνους.

Ο Άρης εμπλέκεται σε μια περιπέτεια φόνου, προκειμένου να υπερασπίσει την κόρη του Αλκίππη. Ο Απολλόδωρος παραδίδει ως εξής την ιστορία:

Ο Κέκροπας παντρεύτηκε την κόρη του Ακταίου Άγραυλο και απέκτησε ένα γιο, τον Ερυσίχθονα, που πέθανε άτεκνος, και τρεις κόρες, την Άγραυλο, την Έρση, την Πάνδροσο. Από την Άγραυλο, λοιπόν, και τον Άρη γεννήθηκε η Αλκίππη. Αυτήν αποπειράθηκε να τη βιάσει ο Αλιρρόθιος, γιος του Ποσειδώνα και της νύμφης Ευρύτης, αλλά τον έπιασε ο Άρης την ώρα που το επιχειρούσε και τον σκότωσε. Ο Ποσειδώνας έφερε κατηγορούμενο τον Άρη στον Άρειο πάγο με δικαστές τους δώδεκα θεούς, και αθωώθηκε. (3.142)

Ο φόνος εκδικάστηκε, ύστερα από αίτημα του Ποσειδώνα στον ίδιο βράχο όπου έγινε η απόπειρα του βιασμού και ο φόνος. Έκτοτε ο βράχος ονομάστηκε Άρειος και εκεί εκδικάζονταν οι δίκες για φόνο, όπως του Ορέστη για τον φόνο της μητέρας του Κλυταιμνήστρας. Άλλη εκδοχή θέλει τις Αμαζόνες να επιτίθενται στην Αθήνα στα χρόνια του Θησέα, να καταλαμβάνουν τον βράχο απέναντι από την Ακρόπολη και εκεί να θυσιάζουν, πρώτες εκείνες, στον πατέρα τους Άρη. Έτσι προέκυψε η ονομασία Άρειος Πάγος (=βράχος).

Αλλά και μία από τις ερωμένες του, η Ηώς, δεν είχε καλή τύχη. Η Αφροδίτη την καταδίκασε να είναι συνεχώς ερωτευμένη με τον Ωρίωνα, που τον άρπαξε και τον έφερε στη Δήλο, επειδή είχε κοιμηθεί με τον Άρη. (Απολλόδωρος 1.4)

Άρης και Αφροδίτη

Στον Όλυμπο ο Ήφαιστος ενώθηκε με τα δεσμά του γάμου με την Αφροδίτη. Στον ίδιο αυτό τόπο ο Άρης, ενώ βρισκόταν στην αγκαλιά της Αφροδίτης πάνω στην κλίνη του Ήφαιστου, έγινε αντιληπτός από τον χωλό θεό και γελοιοποιήθηκε ενώπιον των Ολυμπίων, καθώς ο Ήφαιστος τύλιξε τους εραστές σε λεπτό χρυσό δίχτυ. Όταν τους απελευθέρωσε, η Αφροδίτη κατευθύνθηκε προς την Κύπρο, ο Άρης στον γενέθλιο τόπο του, τη Θράκη. Άρης και Ήφαιστος μοιράζονται, εκτός από την ίδια γυναίκα, και τη ίδια γελοιοποίηση. Ωστόσο, μετά της αποκάλυψη της παρασυζυγικής σχέσης, ο Ήφαιστος απαίτησε την επιστροφή των γαμήλιων δώρων από τον Δία, διαλύθηκε ο γάμος του με την Αφροδίτη και οι δύο εραστές έμειναν ελεύθεροι για ένα νόμιμο γάμο. Έτσι, ο Πίνδαρος ονομάζει τον Άρη χαλκάρματον πόσιν, σύζυγο, της Αφροδίτης (τέταρτος Πυθιόνικος, 87 κ.ε.) και τον περιγράφει όμορφο σαν τον Απόλλωνα. Και η Σαπφώ θα συγκρίνει, παινεύοντάς τον, τον γαμπρό του απ. 111 με τον Άρη. Στο μεταξύ, Άρης και Αφροδίτη εμφανίζονται συχνά στην τέχνη ο ένας δίπλα στον άλλον. (Εικ. 36, 37, 38, 39, 40, 41, 42, 43, 44, 45, 46, 47, 48, 49, 50, 51, 52, 53, 54, 55, 56, 57, 58, 59, 60, 61, 62, 63, 64, 65, 66, 67, 68, 69, 70, 71, 72, 73, 74, 75, 76, 77, 78, 79, 80, 81, 82, 83, 84, 85, 86, 87, 88, 89, 90)

Άρης και Αθηνά

Και οι δυο είναι πολεμικοί θεοί, ο ένας μάχεται στον πλευρό των Τρώων, η άλλη στο πλευρό των Ελλήνων. Αντίθετα, στην ασπίδα του Αχιλλέα, τα δυο αδέλφια εμφανίζονται ως θεϊκοί οδηγοί της ίδιας στρατιάς:

Κι εκείνοι εβγαίναν η Αθηνά και ο Άρης αρχηγοί τους

χρυσοί και οι δύο με χρυσά τα ενδύματα, μεγάλοι,

όμορφοι, ωσάν αθάνατοι, με τ’ άρματα και πέρα

ξεχωριζόνταν· κι έβλεπες μικρά τα πλήθη κάτω·

και ότ’ έφθασαν όπου έπρεπε να στήσουν το καρτέρι,

στον ποταμόν που επότιζε καθένας το κοπάδι,

αυτού καθίσαν σκεπαστοί, με τα λαμπρά τους όπλα.

(Όμ., Ιλ. Σ 515-521)

Έξω από τον ιδεατό κόσμο της ασπίδας ο Άρης ικανοποιείται με τις σφαγές και την αιματοχυσία, χωρίς να ενεργεί με φρόνηση ή να ενδιαφέρεται για το δίκαιο των επιλογών του ή αυτών που υποστηρίζει. (Εικ. 91, 92, 93, 94)

Η παρέμβαση της αόρατης, χάρη στην περικεφαλαία του Άδη, Αθηνάς έστρεψε το δόρυ του πολεμικού θεού, που πολεμούσε μπροστά στα τείχη της Τροίας μαζί με τον Έκτορα, σώζοντας τον Διομήδη και δίνοντας την ευκαιρία στον Έλληνα πολεμιστή να πληγώσει τον Άρη. Το τραύμα του περιποιήθηκε ο ίδιος ο Δίας.
Στη συμπλοκή των θεών κάτω από τα τείχη της Τροίας η Αθηνά πλήγωσε τον Άρη με μια πέτρα. Ο θεός έπεσε στο χώμα και έπιασε με το κορμί του επτά στρέμματα.

Άρης και Ηρακλής

Από τα παιδιά του Άρη ο Ηρακλής σκότωσε συνολικά τρία στον βορειοελλαδικό χώρο της καταγωγής του θεού: τον βασιλιά της Θράκης Διομήδη (Εικ. 95, 96, 97, 98, 99), τον βασιλιά των Κρηστωναίων Λυκάονα, τον γιο της Πελοπίας Κύκνο. Και με τον άλλο Κύκνο, τον γιο του θεού από την Πυρήνη, ήρθε στα χέρια ο Ηρακλής· και καθώς ο Άρης προστάτευε τον γιο του και μπήκε στον αγώνα, έπεσε κεραυνός ανάμεσά τους και διέλυσε τη μάχη.

Για τον πρώτο Κύκνο που φόνευσε ο Ηρακλής παραδίδονται τα εξής: Πηγαίνοντας κάποτε ο Ηρακλής και ο Ιόλαος στον Κύηκα, τον βασιλιά της Τραχίνας, συνάντησε στο τέμενος του Παγασαίου Απόλλωνος τον Κύκνο με τον πατέρα του Άρη. Ο Κύκνος ήταν σύζυγος της κόρης του Κύηκα κι έκοβε τα κεφάλια όσων περνούσαν από εκεί επειδή ήθελε να χτίσει με τα κρανία ναό στον πατέρα του. Ο Ηρακλής μονομάχησε μαζί του και εναντίον του πατέρα του που έσπευσε να βοηθήσει τον γιο του. Η Αθηνά προσπάθησε να κάνει τον Άρη να σκεφτεί λογικά και να αποτρέψει τη μονομαχία υπακούοντας στις επιταγές της Μοίρας που ήθελε τον Κύκνο να σκοτώνεται από τον Ηρακλή, ενώ τον ήρωα δεν μπορούσε να τον σκοτώσει κανένας. Ο θεός ρίχτηκε στη μάχη αλλά για μια ακόμη φορά η Αθηνά έκανε το δόρυ του να παρεκκλίνει, ο Ηρακλής εκμεταλλεύτηκε ένα λάθος του θεού στην άμυνα και τον πλήγωσε στον μηρό. Και πάλι ο Άρης φεύγει ντροπιασμένος στον Όλυμπο, όπως όταν τον έπιασε ο Ήφαιστος με την Αφροδίτη. Εξάλλου, ήταν η δεύτερη φορά που ο Ηρακλής τον πλήγωνε, η πρώτη ήταν στην Πύλο, όταν μάλιστα του αφαίρεσε και τον οπλισμό.

Τελικά, ο Ηρακλής σκότωσε τον Κύκνο, ο Κύηκας και οι περίοικοι τον έθαψαν, αλλά ο τάφος του παρασύρθηκε από τα νερά του ποταμού Άναυρου, που εκβάλλει στον Παγασητικό Κόλπο. Άλλοι συγγραφείς αναφέρουν ως τόπο της μονομαχίας τον Πηνειό (Παυσανίας) ή τον Ίτωνο και τις Παγασές (Απολλόδωρος) ή τον Εχέδωρο της Μακεδονίας.

Η αναμέτρηση Ηρακλή-Κύκνου απετέλεσε ένα από τα προσφιλέστερα θέματα της αρχαϊκής τέχνης, ενώ από τον μύθο του αγώνα δημιουργήθηκε η παράδοση της ψευδοησιόδειας «Ασπίδας του Ηρακλή». Σύμφωνα με αυτήν, ο Κύκνος ήταν γιος του Άρη και της Πελοπίας, μιας κόρης του Πελία. Αιμοβόρος και βίαιος, λήστευε τους ταξιδιώτες που έπιανε και στη συνέχεια τους σκότωνε. Επειδή δρούσε κοντά στο μαντείο των Δελφών και ενοχλούσε τους προσκυνητές, ο Απόλλωνας παρακίνησε εναντίον του τον Ηρακλή. Μετά τον θάνατο του Κύκνου, ο Άρης προσπάθησε να εκδικηθεί, αλλά η Αθηνά έκανε το ακόντιό του να αστοχήσει, δίνοντας την ευκαιρία στον Ηρακλή να τραυματίσει τον Άρη στο μηρό και αναγκάζοντάς τον να επιστρέψει στον Όλυμπο. (Εικ. 100, 101, 102, 103, 104, 105, 106, 107, 108, 109)

Και ακόμη, ο Ευρυσθέας ζήτησε από τον Ηρακλή να του φέρει τη ζώνη του Άρη που είχε στην κατοχή της η κόρη του θεού Αμαζόνα Ιππολύτη, σύμβολο ότι ήταν αρχηγός σε όλες. Τη ζώνη επιθύμησε να την έχει η κόρη του Ευρυσθέα Αδμήτη.

Άρης και Διόνυσος

Για τον Όμηρο και οι δυο θεοί είναι άγριοι, και οι δυο κατάγονται από τη Θράκη, και οι δυο υπερβαίνουν τα όρια. Στη Γιγαντομαχία ο Διόνυσος εμφανίζεται ως ισχυρός πολεμιστής που πολεμά και με δόρυ (Εικ. 110) και συμπορεύεται με τον Άρη. Εξάλλου, ο Διόνυσος εμφανίζεται και ως κατακτητής της Ανατολής, πρότυπο αργότερα για τον Μ. Αλέξανδρο. Και ακόμη: Και οι δυο θεοί σχετίζονται με τη Θήβα, ο Άρης ως γενάρχης των Θηβαίων και του βασιλικού οίκου της πόλης, ο Διόνυσος ως γόνος της κόρης του ιδρυτή της πόλης Κάδμου από τον Δία.

Άρης και Αλωάδες

Όταν οι γιοι του Ποσειδώνα Ώτος και Εφιάλτης, που επονομάζονται Αλωάδες απείλησαν με πόλεμο τους θεούς, εξουδετέρωσαν τον Άρη δένοντάς τον με αλυσίδες μέσα σε χάλκινο δοχείο για δεκατρείς μήνες. Η μητριά των Αλωάδων Ηερίβοια φανέρωσε τον τόπο της φυλακής του και κρυφά τον ελευθέρωσε ο Ερμής, ενώ η Άρτεμη εξόντωσε τους Αλωάδες στη Νάξο με δόλο (Απολλόδωρος 1.7)

Άρης και Αχιλλέας

Πριν καν από τη γέννηση του Αχιλλέα η μητέρα του Θέτις προμαντεύει τόσο τη γέννηση όσο και τον θάνατο του γιου της από τον Πηλέα και τον περιγράφει συγκρίνοντάς τον με τον Άρη: στα χέρια όμοιος με τον Άρη, όπως και στα σαν τον κεραυνό γρήγορα πόδια (Πίνδ., Ισθμ. 8.37).

Ο Άρης θέλησε να εκδικηθεί τον Αχιλλέα, γιατί ο ήρωας σκότωσε την κόρη του Αμαζόνα Πενθεσίλεια. Περιφρονητικά προς τις Μοίρες που άλλα όριζαν για τον Αχιλλέα κινήθηκε εναντίον του. Τον σταμάτησε ο Δίας με χτύπημα του κεραυνού του.

Άρης και Ενυάλιος

Ο Ενυάλιος ήταν Κάρας θεός του πολέμου, γνωστός στην Ελλάδα, που συγχωνεύτηκε με τον Άρη και έμεινε ως ένα άλλο όνομα του θεού ή ως επωνυμία του. (Εικ. 111)

Λατρεία

Ο Άρης δεν λατρευόταν σε πολλούς τόπους, δεν υπήρχαν πολλά ιερά προς τιμή του και δεν ήταν προστάτης καμιάς πόλης. Λατρευόταν κυρίως στον τόπο της καταγωγής του, τη Θράκη, όμως το κυριότερο ιερό του βρισκόταν στη Θήβα, όπου θεωρούνταν πρόγονος των Καδμείων. Όταν ο Κάδμος, φτάνοντας στην περιοχή, θέλησε να θυσιάσει την αγελάδα στην Αθηνά, έστειλε μερικούς από τους συντρόφους του να φέρουν νερό από την Αρεία (του Άρη) πηγή που τη φρουρούσε ένα φίδι που κάποιοι έλεγαν ότι καταγόταν από τη γενιά του Άρη και άλλοι ότι ήταν γιος του. Σκότωσε τους περισσότερους από τους απεσταλμένους, μέχρι που, οργισμένος ο Κάδμος σκότωσε τον δράκο. Από τα δόντια αυτού του δράκου, που τα έσπειρε ο Κάδμος ύστερα από συμβουλή της Αθηνάς, αναδύθηκαν από τη γη οι Σπαρτοί, πάνοπλοι και όμοιοι στον χαρακτήρα με τη γη της πηγής του πατέρα τους. Αλληλοεξοντώθηκαν σε τυχαία φιλονικία ή και χωρίς λόγο. Για τον φόνο του φιδιού ο Κάδμος εξαγνίστηκε με οκτάχρονη δουλική υπηρεσία στον Άρη (Απολλοδ. 3.22-25). Αμέσως μετά οι θεοί τον πάντρεψαν με την κόρη του θεού από την Αφροδίτη, την Αρμονία, και η Αθηνά του εξασφάλισε τον θρόνο στη Θήβα. Το τείχος της επτάπυλης πύλης ονομάζεται στην Ιλιάδαἄρειον (Δ 407), ενώ ο χορός των Θηβαίων γυναικών στην τραγωδία Ἑπτὰ ἐπὶ Θήβας του Αισχύλου ζητά από τον θεό να μην εγκαταλείψει την πόλη (104-107), το ίδιο και από την Αφροδίτη (135-140). Και ακόμη, όταν η Θήβα πολιορκούνταν από τους Επιγόνους, ο Τειρεσίας προφήτευσε ότι θα νικήσουν αν ο Μενοικέας, ο γιος του Κρέοντα, προσφέρει τον εαυτό του θυσία στον Άρη. Αμέσως ο νέος αυτοκτόνησε μπροστά στις πύλες της πόλης. (Εικ. 112, 113, 114, 115) (βλ. Κάδμος – Αρμονία)

Ναοί του υπήρχαν στην Αθήνα, κοντά στον Άρειο Πάγο, όπου είχε δικαστεί για τον φόνο του επίδοξου βιαστή της κόρης του Αλκίππης· στη Λακωνία, στην Τεγέα, κοντά στη Μεγαλόπολη, στην Τροιζηνία. Ο Φρίξος, φτάνοντας στην Κολχίδα, θυσίασε το χρυσόμαλλο κριάρι που τον είχε μεταφέρει εκεί από την Ιωλκό, στον Δία Φύξιο και χάρισε το δέρμα του θυσιασμένου ζώου στον Αιήτη· εκείνος το κάρφωσε γύρω από μια βελανιδιά στο άλσος του Άρη.

Ο Απολλώνιος Ρόδιος (2.1052 κ.ε.) παραδίδει ότι οι Στυμφαλίδες όρνιθες, που είχαν φτερά από σίδερο, ήταν αφιερωμένες στον Άρη. Σκύλος και γεράκι ήταν τα ζώα που αφιέρωναν οι θνητοί στον θεό.

Άρης και Mars

Ο Άρης θεωρείται ισοδύναμος θεός με τον Mars του ρωμαϊκού πανθέου. Ωστόσο, δεν έπαιξε ποτέ τον ρόλο που είχε ο πατέρας των ιδρυτών της Ρώμης, Ρωμύλου και Ρέμου, και ο οποίος ξεπερνούσε κατά πολύ τον πολεμοχαρή Άρη. Αυτό, βέβαια, ταίριαζε στη ρωμαϊκή κοινότητα με τους πολλούς πολέμους στους οποίους όφειλε την εξάπλωσή της.

της Δήμητρας Μήττα