Η Μάρπησσα της Ελληνικής Μυθολογίας και ένας ιστορικός αποσυμβολισμός του μύθου της.

Στο παρόν άρθρο καταγράφουμε τον μύθο της Μάρπησσας και τον προσεγγίζουμε με βάση την γεωμυθία. Τον αποσυμβολισμό δηλαδή μύθων με βάση ιστορικά, αρχαιολογικά και γεωεπιστημονικά δεδομένα και κριτήρια.

Ο μύθος της Μάρπησσας

Από τον Απολλόδωρο και την βιβλιοθήκη του μαθαίνουμε:

 Α 7,8 Εὔηνος μὲν οὖν ἐγέννησε Μάρπησσαν, ἣν Ἀπόλλωνος μνηστευομένου Ἴδας ὁ Ἀφαρέως ἥρπασε, λαβὼν παρὰ Ποσειδῶνος ἅρμα ὑπόπτερον. διώκων δὲ Εὔηνος ἐφ᾽ ἅρματος ἐπὶ τὸν Λυκόρμαν ἦλθε ποταμόν, καταλαβεῖν δ᾽ οὐ δυνάμενος τοὺς μὲν ἵππους ἀπέσφαξεν, ἑαυτὸν δ᾽ εἰς τὸν ποταμὸν ἔβαλε· καὶ καλεῖται Εὔηνος ὁ ποταμὸς ἀπ᾽ ἐκείνου.

Α 7,9 Ἴδας δὲ εἰς Μεσσήνην παραγίνεται, καὶ αὐτῷ ὁ Ἀπόλλων περιτυχὼν ἀφαιρεῖται τὴν κόρην. μαχομένων δὲ αὐτῶν περὶ τῶν τῆς παιδὸς γάμων, Ζεὺς διαλύσας ἐπέτρεψεν αὐτῇ τῇ παρθένῳ ἑλέσθαι ὁποτέρῳ βούλεται συνοικεῖν· ἡ δὲ δείσασα, ὡς ἂν μὴ γηρῶσαν αὐτὴν Ἀπόλλων καταλίπῃ, τὸν Ἴδαν εἵλετο ἄνδρα.

απόδοση:

Ο Εύηνος απέκτησε μια κόρη, τη Μάρπησσα, που ενώ ήταν μνηστή του Απόλλωνα, την άρπαξε ο Ίδας, ο γιος του Αφάρεα, με άρμα φτερωτό, που το πήρε από τον Ποσειδώνα. Ο Εύηνος τους καταδίωξε πάνω σε άρμα και έφτασε μέχρι τον ποταμό Λυκόρμα αλλά επειδή δεν μπορούσε να τους φτάσει, έσφαξε τα άλογα και έπεσε στον ποταμό· από εκείνον ονομάστηκε Εύηνος ο ποταμός. Ο Ίδας έφτασε στη Μεσσήνη, αλλά τον βρήκε ο Απόλλωνας και του πήρε την κόρη. Κι εκεί που μάχονταν ποιος θα την παντρευτεί, ο Δίας μπήκε στη μέση και τους χώρισε και προέτρεψε την κόρη να διαλέξει με ποιον θέλει να μείνει· εκείνη, από φόβο μήπως ο Απόλλωνας την εγκαταλείψει όταν γεράσει, διάλεξε για άντρα της τον Ίδα. 

Απολλόδωρος 1.60.1

Ο Ίδας της Ελληνικής Μυθολογίας

Ο Ίδας είναι Μεσσήνιος Ήρωας της Ελληνικής Μυθολογίας, όπου περιγράφεται στην Ιλιάδα ως ο δυνατότερος και πιο τολμηρός από όλους τους ανθρώπους. Ήταν γιος του Αφαρέως και της Αρήνης, της οικογένειας του Περιήρους. Ο Αφαρέας (Αφαρεύς) είναι από τους δημοφιλέστερους ήρωες του μεσσηνιακού ηρωικού κύκλου και σύμβολο της αντιστάσεως των Μεσσηνίων κατά των Σπαρτιατών, παρά το γεγονός ότι αργότερα λατρευόταν και στη Σπάρτη. Αδέλφια του ήταν ο Λυγκέας και ο Πίσος. Επίσης ήταν εξάδελφος των Διοσκούρων και των Λευκιππιδών. Παρέα με τον Λυγκέα πήραν μέρος στην Αργοναυτική Εκστρατεία και στο κυνήγι του Καλυδωνίου Κάπρου.

Ο Ίδας στην Αιτωλία

Κάποτε, ο Ίδας έτυχε να περάσει από τη μακρινή Αιτωλία. Εκεί, στο ιερό της «Ορτυγίας Αρτέμιδος», επάνω στο όρος Χαλκίς της Αιτωλίας, γινόταν μια γιορτή αφιερωμένη στη θεά Άρτεμη και στο πλήθος που ήταν συγκεντρωμένο γύρω από το ναό, ο Ίδας διέκρινε μια πανέμορφη κοπέλα να χορεύει μαγευτικά. Την έλεγαν Μάρπησσα και ήταν κόρη του Βασιλιά της Αιτωλίας, του Εύηνου. Ο Ίδας μαγεύτηκε τόσο πολύ από την ομορφιά της Μάρπησσας και τον θεσπέσιο χορό της, και αποφάσισε να την κλέψει, να την οδηγήσει στη Μεσσηνία και να την παντρευτεί.

Η αρπαγή της Μάρπησσας

Πλησίασε λοιπόν τη Μάρπησσα, άπλωσε τα δυνατά χέρια του, την άρπαξε και στη συνέχεια έφυγε με το άρμα του για τη Μεσσηνία. Ο Εύηνος, αφού έμαθε γρήγορα για την αρπαγή της κόρης του, ανέβηκε και αυτός στο άρμα του για να προλάβει τον Ίδα και τον κυνήγησε μέχρι τον ποταμό Λυκόρμα. Όμως ο Ίδας είχε ήδη κερδίσει δρόμο, τα άλογά του τα οποία ήταν δώρο του πατέρα του Ποσειδώνα ήταν γρηγορότερα ενώ μπορούσαν ακόμη και να πετούν. Έτσι, ο Ίδας κατάφερε να ξεφύγει από τον Εύηνο και έφτασε στη Μεσσηνία. Ο Εύηνος είτε από λύπη, είτε κατά την μάχη του με τον Ίδα, πνίγηκε στα νερά του ποταμού της Αιτωλίας που πήρε από τότε το όνομα του.

Απόλλων εναντίον Ίδα

Ωστόσο και ο θεός Απόλλωνας ενδιαφερόταν να παντρευτεί την όμορφη Μάρπησσα μιας και είχε κι αυτός γοητευτεί από αυτήν, κάποια άλλη φορά που την είχε δει στο παρελθόν. Θύμωσε λοιπόν που την άρπαξε ο Ίδας και ανέβηκε στο άρμα του με τα φτερωτά άλογά του και έφτασε στη Μεσσηνία. Σταμάτησε ο Απόλλωνας το άρμα του δίπλα στου Ίδα και του ζήτησε να του παραχωρήσει τη Μάρπησσα για να την παντρευτεί. Ο Ίδας όμως αρνήθηκε και σύντομα οι δύο άντρες άρπαξαν το δόρυ και την ασπίδα τους και ξέσπασε μια τρομερή μονομαχία μεταξύ τους. Ο Απόλλωνας ήταν θεός αλλά και ο Ίδας επίσης πολύ δυνατός και μπορούσε να αποκρούει όλα τα χτυπήματα του Απόλλωνα.

Η επέμβαση του Δία και η απόφαση της Μάρπησσας

Η μάχη ήταν αμφίρροπη, κανείς δεν υποχωρούσε ενώ οι αντίπαλοι προκαλούσαν και χλεύαζαν ο ένας τον άλλο κατά τη διάρκεια της. Ο Δίας από τον Όλυμπο, άκουσε τη φοβερή κλαγγή των όπλων και πέταξε σύντομα προς τη Μεσσηνία για να επέμβει. Αρχικά προέτρεψε να πάρει τη Μάρπησσα ο πιο δυνατός, αλλά αφού η μονομαχία τους δεν είχε βγάλει νικητή, αποφάσισε να κάνει την επιλογή του άντρα της η ίδια η Μάρπησσα. Ο Απόλλωνας αισθάνθηκε σίγουρος ότι η Μάρπησσα θα επέλεγε αυτόν για σύζυγο, μιας και ήταν θεός ισχυρός και όμορφος, σε αντίθεση με το Μεσσήνιο γίγαντα ο οποίος ήταν χοντροκομμένος και θνητός.

Η Μάρπησσα ξανακοίταξε τους δύο άντρες. Σκέφτηκε ότι μπορεί ο Απόλλωνας να ήταν θεός και ομορφότερος, αλλά κάποια στιγμή που αυτή θα γεράσει, θα την διώξει και θα παντρευτεί μια άλλη γυναίκα. Αντιθέτως, ο Ίδας μπορεί να ήταν θνητός και άσχημος, αλλά θα έμενε κοντά της μέχρι και τα γεράματα να την προστατεύει και να τη νοιάζεται. Έτσι η Μάρπησσα επέλεξε ως σύζυγο τον Ίδα.

Ο Απόλλωνας έκπληκτος και συνάμα δυσαρεστημένος για την ταπείνωση που δέχτηκε, ανέβηκε στο άρμα του με τα φτερωτά άλογα, και έφυγε αστραπιαία γεμάτος οργή. Έτσι λοιπόν, ο Ίδας κέρδισε την όμορφη Μάρπησσα, την παντρεύτηκε και έζησε ευτυχισμένος μαζί της στη Μεσσηνία, κάνοντας μια κόρη μαζί, την Κλεοπάτρα.

Παραλλαγές του μύθου

Η απλή αυτή μορφή του μύθου εμφανίζεται και στον Σιμωνίδη. Ο Σχολιαστής του Ομήρου όμως γράφει ότι ο Εύηνος εξανάγκαζε τους μνηστήρες της Μάρπησσας να διαγωνισθούν μαζί του στην αρματοδρομία, έκοβε τα κεφάλια των νικημένων και στόλιζε με αυτά τους τοίχους του ανακτόρου του ή του ναού του Ποσειδώνα, δηλαδή έκανε ό,τι και ο Οινόμαος.

 

Σε άλλη εκδοχή μάλιστα ο Εύηνος έκτισε ολόκληρο ναό μόνο από τα κρανία αυτά! Η μεγάλη ομοιότητα των μύθων Οινομάου-Ιπποδαμείας και Ευήνου-Μάρπησσας καταλήγει σε συνένωσή τους στη μεταγενέστερη παράδοση του Πλουτάρχου: ο Εύηνος είχε νυμφευθεί την κόρη του Οινομάου. Στον αρχικό μύθο όμως σύζυγος του Ευήνου και μητέρα της Μάρπησσας είναι η Αλκίππη.

Η κόρη της Μάρπησσας

Ο Όμηρος στο I της Ιλιάδας, μέσα από την αφήγηση του Ήρωα Φοίνικα, αναφέρεται στην κόρη της Μάρπησσας, Κλεοπάτρα η οποία είχε παντρευτεί τον Μελέαγρο. Ο Φοίνικας ανήκε στην τριμελή επιτροπή που ορίστηκε από τον Νέστορα για την επίσκεψη στην σκηνή του Αχιλλέα με σκοπό να τον πείσουν να γυρίσει στην μάχη. Στην αφήγηση του ο Φοίνικας αναφέρεται στην οικογένεια της Μάρπησσας. Αναφέρει χαρακτηριστικά στο αρχαίο κείμενο:

ἤτοι ὃ μητρὶ φίλῃ Ἀλθαίῃ χωόμενος κῆρ κεῖτο παρὰ μνηστῇ ἀλόχῳ καλῇ Κλεοπάτρῃ κούρῃ Μαρπήσσης καλλισφύρου Εὐηνίνης Ἴδεώ θ’, ὃς κάρτιστος ἐπιχθονίων γένετ’ ἀνδρῶν τῶν τότε

Περίληψη ολόκληρης της αφήγησης του Φοίνικα στην Ιλιάδα:

Κάποτε γινόταν πόλεμος ανάμεσα στους Κουρήτες και τους Αιτωλούς γύρω από την όμορφη Καλυδώνα (529-32). Αιτία για το κακό ήταν η θεά Άρτεμη που θυμωμένη με τον Οινέα, επειδή δεν της αφιέρωσε τους πρώτους καρπούς του θερισμού, έστειλε έναν κάπρο που κατέστρεφε τη γη και τους καρπούς της Αιτωλίας. Ο Μελέαγρος το σκότωσε, μα η θεά ξεσήκωσε διαμάχη στους Κουρήτες και τους Αιτωλούς για το δέρμα και το κεφάλι του κάπρου (533-49). Πολεμούσε στο πλευρό των Αιτωλών ο Μελέαγρος και όλα έβαιναν καλώς, ώσπου ο ήρωας οργισμένος με τη μητέρα του κλείστηκε στο σπίτι του πλάι στη γυναίκα του την Κλεοπάτρα (550-56), που οι γονείς της την φώναζαν Αλκυόνη, για να τους θυμίζει το πάθημα της μητέρας της Μάρπησσας, όταν την άρπαξε ο Απόλλωνας και ο άντρας της ο Ίδας και πατέρας της Κλεοπάτρας την έσωσε παίρνοντας το τόξο να χτυπήσει το θεό (557-64). Η περιγραφή ξαναγυρνά στη συνέχεια του θυμού του Μελεάγρου εξηγώντας ότι εξοργίστηκε με τη μητέρα του την Αλθαία, καθώς αυτή πικραμένη, που ο γιος της σκότωσε τον αδερφό της, τον καταράστηκε να βρει το θάνατο καλώντας την Ερινύα (565-73/4). Ο Μελέαγρος δε λυγίζει από τα ολοένα και αυξανόμενα παρακάλια των Αιτωλών γερόντων που του έστειλαν ιερείς και υπόσχονταν δώρα ούτε από τα παρακάλια του πατέρα του Οινέα ούτε των αδερφών και της μητέρας του ούτε των πολυαγαπημένων του φίλων (574-87). Μόνο όταν η πόλη φτάνει στον έσχατο κίνδυνο συγκινείται από το κλάμα της αγαπημένης του γυναίκας, που του προλέγει τα δεινά(588-95). Σώζει την πόλη του, αλλά τώρα πια δε λαμβάνει τα δώρα (596-9).

Απεικονίσεις, αναφορές και αρχαιολογικά ευρήματα που σχετίζονται με τον μύθο της Μάρπησσας

Αναφορές 

Ο Παυσανίας στα Ηλιακά του αναφέρει την Λάρνακα του Κυψέλου όπου επάνω της απεικονιζόταν η επανάκτηση της Μάρπησσας από τον Ίδα σε βάρος του Απόλλωνα, ενώ την αναπαράσταση συνόδευαν και εξάμετροι στίχοι

Ο Ίδας οδηγεί την Μάρπησσα που πήρε από τον Απόλλωνα.

Σχέδιο του κρατήρα του Κύψελου, 7ος αιώνας π.Χ.

Οι επιγραφές λένε:

«ΙΔΑΣ ΜΑΡΠΗΣΣΑΝ ΚΑΛΛΙΣΦΥΡΟΝ, ΑΝ ΟΙ ΑΠΟΛΛΩΝ /

ΑΡΠΑΣΕ, ΤΑΝ ΕΥΑΝΟΥ ΑΓΕΙ ΠΑΛΙΝ ΟΥΚ ΑΚΕΟΥΣΑΝ».

Ἴδας Μάρπησσαν καλλίσφυρον, ἃν οἱ Ἀπόλλων

ἅρπασε, τὰν Εὐανοῦ ἄγει πάλιν οὐκ ἀέκουσαν.

Ο Ίδας τη Μάρπησσα με τα ωραία σφυρά που ο Απόλλωνας του την άρπαξε,

την κόρη του Ευήνου, την παίρνει πάλι, όχι παρά την θέλησή της

Βλ. Παυσανίας, Ηλιακά, 18,2.

Ευρήματα

Σε δύο αττικές αγγειογραφίες απεικονίζεται ο Δίας να διευθετεί τη διαφορά του Ίδα και του Απόλλωνα σχετικώς με τη Μάρπησσα ενώ σε ετρουσκικό καθρέφτη,  η Μάρπησσα στέκεται ανάμεσα στον Απόλλωνα και τον Ίδα.

Ο Δίας χωρίζει την Μάρπησσα και τον Ίδα από τον Απόλλωνα.

Αττικός ερυθρόμορφος ψυκτήρας, περίπου 480 π.Χ.,
Κρατική αρχαιολογική συλλογή της Γερμανίας (Τεμ. 2417, πηγή)

Απεικονίσεις

Μάρπησσα και Απόλλων

Photo: R.A.© Copyright protected, Apollo and Marpessa, ca. 1790-94

Marble relief, 484 X 548 X 69 mm (πηγή)

 

Η Μάρπησσα στην αγκαλιά του Ίδα, ο Απόλλων έκπληκτος και ο Δϊας κριτής

Samuel Finley Breese Morse, 1791–1872, The Judgment of Jupiter, 1814-1815

Oil on canvas, 128.1 x 102.9 cm (50 7/16 x 40 1/2 in., πηγή)

Από αριστερά: Απόλλων, Άρτεμις, Ποσειδών, Μάρπησσα και Ίδας
RII.1-0102, Wilhelm Heinrich Roscher (Göttingen, 1845- Dresden, 1923), Ausfürliches Lexikon der griechisches und römisches Mythologie, 1884. (πηγή)

Γεωμυθική προσέγγιση του μύθου

Εν ολίγοις αν κρατήσουμε σαν πληροφορίες:

α) τους τόπους καταγωγής των ηρώων,
β) την σχέση ειδικών τόπων με συγκεκριμένους θεούς,
γ) τα θρησκευτικά σύμβολα,
δ) το μοτίβο δράσης και 
ε) τα υλικά των μαχών μεταξύ των ηρώων 

παίρνουμε:

α) Αιτωλία, Μεσσηνία
β) Αιτωλία: Εύηνος, Μεσσηνία: Ίδας, Απόλλων: Σπάρτη, Δίας: Μυκήνες
γ) θεά Άρτεμις, κυνήγι
δ) αρπαγή, μονομαχία 
ε) δόρυ, ασπίδα, αρματοδρομίες

και τότε ο αρχικός μύθος μας λέει:

Οι Μεσσήνιοι έκαναν φαίνεται, επιδρομή κατά των Αιτωλών στην κοιλάδα του Εύηνου όπου λατρευόταν η Γουρούνα-μητέρα (η Γουρούνα ήταν ανέκαθεν γονιμικό σύμβολο και σύμβολο καλοτυχίας λόγω των πολλών μωρών-γουρουνάκια που έκανε. Ακόμα και η σπειροειδής ουρά της ενδέχεται να είναι η πηγή της σπείρας ώς σύμβολο καλής τύχης) και άρπαξαν την κληρονόμο, τη Μάρπησσα («κλέφτρα» ή «λαίμαργη»).

Στους Μεσσήνιους αντιτάχθηκαν οι Σπαρτιάτες, που λάτρευαν τον Απόλλωνα, ο οποίος δυσανασχέτησε με την επιτυχία των Μεσσήνιων. Η διαφωνία παραπέμφθηκε τότε στην κεντρική εξουσία στις Μυκήνες (Δίας), που τάχθηκαν με το μέρος των Μεσσήνιων.

Αλλά η αρματοδρομία του Ευήνου με τον Ίδα θυμίζει τους μύθους Πέλοπα-Οινόμαου και Ηρακλή-Κύκνου. Σε όλες τις περιπτώσεις μνημονεύονται τα κρανία των αντίζηλων του βασιλιά. Η απεικόνιση από την οποία έχουν συναχθεί όλες αυτές οι ιστορίες, θα πρέπει να έδειχνε τον παλιό βασιλιά καθώς κατευθυνόταν προς τη μοιραία σύγκρουση του άρματος του, αφού είχε προσφέρει στη θεά επτά ετήσιους αναπληρωτές. (Πολύ συνοπτικά στην αρχαιότητα, στις μητρογραμμικές εποχές και κοινωνίες όπου η μητέρα – γυναίκα θεωρούταν παράλληλα ενσάρκωση της θεάς μάνας-γης, η βασίλισσα ήταν σταθερή και άλλαζε βασιλιά-εραστή κάθε χρόνο, ύστερα κάθε τέσσερα, ύστερα κάθε επτά κ.ο.κ. Όχι απλά τον άλλαζε αλλά ο βασιλιάς αφού είχε ζήσει μια ζωή με τα όλα της σκοτωνόταν τελετουργικά. The King Must Die λοιπόν. Αργότερα η θυσία γινόταν με κάποιον άλλον στην θέση του βασιλιά -τον τάνιστ του- και αργότερα με ζώα για να καταλήξουμε στις αναίμακτες προσφορές ειδών της φύσης. Είναι το πως εορτάζουν οι τότε κοινωνίες την εναλλαγή των εποχών αλλά και την καθημερινή αλλά και ετήσια γέννηση και επαναγέννηση του Ήλιου-Θεού. Αντίστοιχες λατρείες γινόντουσαν και για την Σελήνη-Θεά.)

Τα άλογα του θυσιάζονταν ως προοίμιο στην εγκατάσταση του καινούριου βασιλιά. Ο πνιγμός του Εύηνου είναι πιθανώς παρερμηνεία, δείχνει τον Ίδα να εξαγνίζεται πριν από τον γάμο και ύστερα να οδηγεί θριαμβικά το άρμα της βασίλισσας.

Η άγνωστη Μάρπησσα της Τεγέας

Το πολιτικό-στρατιωτικό θέατρο επιχειρήσεων της Αρχαίας Ελλάδας και κυρίως της περιοχής της Αρχαίας Πελοποννήσου συντίθεται από:

– συνεχείς συγκρούσεις για την απόκτηση εδαφών και την ισχυροποίηση της επικυριαρχίας, και
– συνεχείς δημιουργίες συμμαχιών μεταξύ πόλεων-κρατών που είχαν συνήθως ως αποτέλεσμα αφενός τη διαιώνιση ενός συνεχιζόμενου για πολλές δεκαετίες εμφύλιου πολέμου

Παροιμιώδης έχει μείνει στην Ιστορία, η επίθεση των Σπαρτιατών στην πόλη της Τεγέας, για τα αντίθετα από τα προσδοκώμενα εκ μέρους των εισβολέων αποτελέσματα, περί τα 790 π.Χ., όταν βασιλιάς της Αρκαδίας ήταν ο Πολυμήστωρας, ο γιος του Αιγηνήτη.

Οι Σπαρτιάτες κατευθυνόμενοι από αλαζονικά κίνητρα, επιτίθονταν συχνά στην Αρκαδική πόλη της Τεγέας, εποφθαλμιώντας τα εύφορα εδάφη της πόλης αυτής. Κατά τη χρονική περίοδο που προαναφέρθηκε, ο Σπαρτιάτης βασιλιάς Χάριλος, (υιός του Πολυδεύκη, αδερφού του γνωστού νομοθέτη της Σπάρτης Λυκούργου) σχεδιάζει επίθεση κατά των συνορευόντων Τεγεατικών Εδαφών. Θέλοντας μάλιστα να εξασφαλίσει τη Θεία εύνοια, ζήτησε από το Μαντείο των Δελφών, χρησμό σχετικά με την έκβαση της πιθανής εισβολής.

Και δη σφι ουκέτι απέχρα ησυχίαν άγειν 
αλλά καταφρονήσαντες Αρκάδων κρεσσοντες 
είναι εχρηστηριάσαντο εν Δελφοίσι 
επί πάση τη Αρκάδων Χώρη

Και η Πυθία του έδωσε τον εξής χρησμό:

Αρκαδίην μ΄αιτείς; Μέγα μ΄αιτείς, ου τοι δώσω.

Πολλοί εν Αρκαδίη βαλανηφάγοι άνδρες έασιν , οι σ΄ αποκωλύσουσι. 

Εγώ δε ου τοι μεγαίρω. Δώσω τοι Τεγέην ποσσίκροτον 

ορχήσασθαι και καλόν πεδίον σχοίνω διαμετρήσασθαι

Ηροδότου Ιστορία 1,6.2

απόδοση:

Την Αρκαδία μου ζητάς; Μέγα πράγμα μου ζητάς. Δε θα σου τη δώσω. 

Στην Αρκαδία υπάρχουν πολλοί άνθρωποι που τρέφονται με βαλανίδια, 

οι οποίοι θα σε εμποδίσουν. Εγώ όμως δε σου αρνούμαι ζηλόφθονα. 

Θα σου δώσω την Τεγέα για να χορεύεις εκεί με μεγάλα ποδοκροτήματα 

και ωραία πεδιάδα για να την μετρήσεις με το σκοινί.

Η σπαρτιατική αλαζονεία, τυφλώνοντας τους μέλλοντες εισβολείς, οδήγησε στην κατά το δοκούν, ερμηνεία του δοθέντος χρησμού. Οι Σπαρτιάτες ακούγοντας το χρησμό της Πυθίας, πίστεψαν δηλαδή ότι θα επικρατούσαν με ευκολία έναντι των Τεγεατών και ως αποκορύφωμα της έπαρσής τους, πήραν μαζί τους αλυσίδες (κατά τον Ηρόδοτο) για να αλυσοδέσουν τους Τεγεάτες ως σκλάβους.

Ωστόσο το αποτέλεσμα της μάχης ήταν διαφορετικό από το αρχικώς αναμενόμενο.

Συνελθόντων δε των στρατοπέδων και τολμήματα αποδεικνυόμενων 

εκατέρωθεν των ανδρών πολλά τε και άξια μνήμης

Παυσανίας – Αρκαδικά – 48

απόδοση:

Όταν συγκρούσθηκαν οι 2 στρατοί, οι άνδρες και των δύο πλευρών 

κατόρθωσαν πολλές και αξιομνημόνευτες τολμηρές πράξεις. 

Κατά τη διάρκεια της μάχης και ενώ η έκβαση της, ήταν αμφίρροπη, διαδραματίστηκε κάτι το πρωτοφανές και αξιοθαύμαστο. Από το λόφο Φυλακτρίδα, όπου ήταν χτισμένη η Ακρόπολη της Τεγέας, εξόρμησαν με ενθουσιασμό και γενναιότητα , οι Τεγεάτισσες και με την συμβολή τους, βοήθησαν στην αλλαγή της πορείας της μάχης υπέρ των αμυνομένων Τεγεατών Ανδρών. Κατά τον Ηρόδοτο, η Τεγεάτισσα Χοίρα ήταν αυτή που επέδειξε τη μεγαλύτερη γενναιότητα. Οι Τεγεάτες καταφέρνουν λαμπρή νίκη κατά των εισβολέων. Αλυσόδεσαν μάλιστα τους Σπαρτιάτες με τις αλυσίδες που οι ίδιοι είχαν μεταφέρει για τον εξανδραποδισμό των Αρκάδων Τεγεατών. Ο ίδιος ο βασιλιάς Χάριλος, αντιμετωπίστηκε διαφορετικά από το υπόλοιπο σπαρτιατικό στράτευμα. Τον άφησαν ελεύθερο , χωρίς να απαιτήσουν λύτρα, εξ΄ αιτίας του όρκου που είχαν κάνει οι Λακεδαιμόνιοι προς τους Τεγεάτες ότι δε θα εκστράτευαν στο μέλλον εναντίον τους.

Στην Τεγεάτισσα Χοίρα, αποδόθηκε ο τίτλος Μάρπησσα (από το ρήμα Μάρπτω = συλλαμβάνω, πιάνω, αιχμαλωτίζω), η οποία κατά την παράδοση ήταν εκείνη η οποία αιχμαλώτισε το Σπαρτιάτη Χάριλο. Ο Παυσανίας γράφει ότι είδε τις αλυσίδες, με τις οποίες ήταν δεμένοι οι Λακεδαιμόνιοι αιχμάλωτοι, ενώ έσκαβαν την πεδιάδα της Τεγέας, καθώς και τα όπλα της Τεγεάτισσας Μάρπησσας, που ονομαζόταν Χοίρα, ανάμεσα στα αναθήματα του ναού της Αλέας Αθηνάς.

κλίνη τε ἱερὰ τῆς Ἀθηνᾶς καὶ Αὔγης εἰκὼν γραφῇ μεμιμημένη Μαρπήσσης 

τε ἐπίκλησιν Χοίρας, γυναικὸς Τεγεάτιδος, ἀνάκειται τὸ ὅπλον.

Σε ανάμνηση της νίκης τους αυτής, οι Τεγεάτισσες τοποθέτησαν στην αγορά της Τεγέας το άγαλμα του Γυναικοθοίνος Άρεως τον οποίο ονόμασαν κατά αυτόν τον τρόπο, για να τιμήσουν το θεό Άρη και καθιερώθηκαν τα επονομαζόμενα αλώτια (άλωσις) που ετελούντο στο στάδιο, πλησίον του ναού της Αλέας Αθηνάς. Οι Αρκάδες δεν λησμόνησαν να προσφέρουν ευχαριστίες και ως προς το Μαντείο των Δελφών, όπου χάρισαν πολλά λάφυρα των ηττημένων καθώς και τα αγάλματα του Απόλλωνα και της θεάς Νίκης, τα οποία φιλοτεχνήθηκαν από τον γλύπτη Αντιφάνη.

Η σύνδεση με το νησί της Πάρου

 

Το χωριό Τσιπίδος της Πάρου το 1926 μετονομάζεται σε Μάρπησσα όπου και παραμένει μέχρι σήμερα η ονομασία του οικισμού. Ήταν η εποχή όπου είχε αποφασιστεί η αλλαγή πολλών ονομάτων οικισμών «ίνα μεταβληθώσι ξενόφωνα ή κακόηχα ονόματα συνοικισμών, πόλεων η κωμών».

Από paros-onomata.blogspot.gr διαβάζουμε:

Έλαβε το όνομα Μάρπησσα από το ομώνυμο όρος στο κέντρο της Πάρου (σημ. Άγ. Πάντες) το 1834 επί της Βασιλείας του Όθωνα όπου έγινε το ίδιο έτος Δήμος. Σε παλιότερες μαρτυρίες αναφέρονταν ως χωριά του Κεφάλου. Από σφραγίδα του 1820 αναφέρεται ως Κηπίδος (ίσως να εννοεί τους κήπους και τα περιβόλια της περιοχής). Στην τοπολαλιά παρέμεινε να λέγεται Τσιπίδος ή Τζιπίδος αλλά και Τρίποδες.

_________________________________________________________________________________

Η παρούσα έρευνα έγινε το 2012 με αφορμή το φεστιβάλ:

“Διαδρομές στην Μάρπησσα”

που λαμβάνει χώρα κάθε χρόνο στο μαγικό χωριό της Μάρπησσας Πάρου.

 

Ευχαριστώ προσωπικά τα κορίτσια της διοργάνωσης για την έμπνευση.

 

_________________________________________________________________________________

Κείμενο – Έρευνα:

Θεοδοσόπουλος Δημήτρης, Αγρονόμος Τοπογράφος Μηχανικός Ε.Μ.Π.

Πηγές:

Ιστοσελίδες

 

1. http://art-hellas.blogspot.gr/2013/03/blog-post_3673.html

2. http://el.wikisource.org

3. http://el.wikipedia.org

4. http://omiriki-ereuna.blogspot.gr/p/blog-page_2325.html

5. http://www.arcadiaportal.gr/news/marpissa-i-tegeatissa-iroida-pou-sunebale-sti-niki-epi-ton-spartiaton-790-px

6. http://invenio.lib.auth.gr/record/114836/files/result_file.pdf?version=1

7. https://www.academia.edu/19806833/Η_ΜΑΡΠΗΣΣΑ_ΣΤΗΝ_ΕΛΛΗΝΙΚΗ_ΜΥΘΟΛΟΓΙΑ, Θεοδοσόπουλος Δημήτης, 2013

8. http://paros-onomata.blogspot.gr/

 

Βιβλία:

 

1. Παυσανία Αρκαδικά, Κάκτος

2. Παυσανία Ηλιακά, Κάκτος

3. Ομήρου Ιλιάς, Ιδεοθέατρον, Γεωργιάδης

4. Ρόμπερτ Γκρέιβς – Ελληνικοί Μύθοι, Κάκτος

5. Ιστορίαι (Ηροδότου)/Κλειώ, Κάκτος

6. Το μυθολογικό παράδειγμα του Μελεάγρου στο Ι της Ιλιάδας, Πολίτου Βασιλική Χαρίλαου, Αριστοτέλειο Πανεπιστήμιο Θεσσαλονίκης, Φιλοσοφική Σχολή, Τμήμα Φιλολογίας, 2009

 

Τόπος: Μάρπησσα 844 00, Ελλάδα