Charles Dickens, μαχητής της κοινωνικής αδικίας

Του Νίκου Τσούλια

Γιορτάζονται φέτος στην πατρίδα του με τιμές και στη μεγάλη χώρα των αναγνωστών του σιωπηλά και με υπερηφάνεια τα διακόσια χρόνια από τη γέννησή του. Μάς συνοδεύει εδώ και δύο αιώνες στο κοινό πανανθρώπινο πνευματικό ταξίδι μας. Ο Κάρολος Ντίκενς υπάρχει διαρκώς όλη αυτή την περίοδο. Οι φωτεινοί άνθρωποι των γραμμάτων κλείνουν μεν τον βιολογικό τους κύκλο αλλά ποτέ τον πολιτισμικό τους, αυτός παραμένει μια ανοιχτή σπείρα διαρκώς ελισσόμενη στο χρόνο τον άπαντα, έχουν αγιάσει και γι’ αυτό υμνούνται κάθε στιγμή που τα βιβλία τους διαβάζονται.

Ο Ντίκενς είναι ο μεγάλος ανατόμος της κοινωνικής αδικίας, της φτώχειας και της ανέχειας. Ύμνησε τους ταπεινούς, τους καταφρονεμένους, τους καταπιεσμένους. Καταπολέμησε όσο ελάχιστοι άνθρωποι τον ξεπεσμό της ανθρώπινης κοινωνίας, στιγμάτισε την εκμετάλλευση ανθρώπου από άνθρωπο, δημιούργησε ένα φοβερό κύμα αλληλεγγύης προς κάθε αδικημένο άνθρωπο. Γιατί να μην υμνηθεί ως άγιος; Γιατί να μην είναι τα έργα του ευαγγέλια για μια δίκαιη κοινωνία, για έναν εξανθρωπισμένο άνθρωπο; Ο «Δαβίδ Κόπερφιλντ», ο «Ολιβερ Τουίστ» και οι «Μεγάλες Προσδοκίες» είναι μεγάλες πνευματικές επιτομές γενιών και γενιών, είναι εμβληματικά έργα που συνεχώς καλλιεργούν τις ευαισθησίες μας και τις αναζητήσεις μας. Οι χαρακτήρες του – ο Εµπενίζερ Σκρουτζ, ο µικρός Τιµ, ο Τζέικοµπ Μάρλεϊ, ο Ολιβερ Τουίστ, ο ∆αβίδ Κόπερφιλντ και πολλοί άλλοι – είναι πρόσωπα σύμβολα, πιο “υπαρκτοί” από όλους τους ανθρώπους, είναι διαχρονικοί και αθάνατοι.

Σε μια περίοδο έντονων κοινωνικών ανακατατάξεων, λόγω της βιομηχανικής επανάστασης, η πένα του Ντίκενς θα γίνει η κύρια λογοτεχνική φωνή για μεταρρυθμίσεις υπέρ των αδυνάτων και θα παραμείνει σύμβολο για δίκαιη κοινωνία σε όλες τις μετέπειτα εποχές. Αυτή είναι η κύρια αποστολή των γραμμάτων, της τέχνης, των συγγραφέων. Αυτό είναι το νόημα κάθε πνευματικού έργου: να καλλιεργεί την έννοια της κοινωνικής δικαιοσύνης και να προωθεί με σθένος αυτή την ιδέα. Δεν είναι η στρατευμένη σε μια ιδεολογία λογοτεχνία αλλά ούτε και η παρακμιακή λογοτεχνία· είναι η λογοτεχνία που είναι αφοσιωμένη στον άνθρωπο και στις ανθρώπινες αξίες, που επιζητεί το νόημα της ζωής. Είναι η λογοτεχνία που εξευγενίζει τον άνθρωπο και τον φωτίζει να βρει την αρτίωση του εαυτού του και της κοινωνίας του.

Ο Ντίκενς δημοσίευε σε συνέχειες τα μυθιστορήματά του και φρόντιζε να ανεβάζει την πλοκή των ιστοριών του σε υψηλά επίπεδα. Η αγωνία του αναγνωστικού κοινού έπαιρνε σημαντικές διαστάσεις και ως εκ τούτου – και όχι μόνο – ξεχώριζε από τους άλλους συγγραφείς της εποχής του. Ήταν έντονα αυτοβιογραφικός και δεν θα μπορούσε να γινόταν διαφορετικά, αφού βίωνε το δύσκολο κλίμα της εποχής μέσα από την πολύ δύσκολη οικογενειακή του ζωή. Πολλά απ’ όσα περιγράφει στα µυθιστορήµατά του αποτελούσαν προσωπικά του βιώµατα ή επαγγελµατικές εµπειρίες. Ο Ντίκενς από την προεφηβική ηλικία αναγκάζεται να δουλέψει σε φοβερά αντίξοες συνθήκες για να βοηθήσει την οικογένειά του, αφού ο πατέρας του μπήκε στη φυλακή λόγω χρεών. Στο βιβλίο του «∆αβίδ Κόπερφιλντ» θα αποτυπώσει με την πιο ανάγλυφο τρόπο τη σκληρότητα της ζωής, τη ζωή στα εργοστάσια που όμως ευαγγελίζονταν την άνοδο της μεσαίας αστικής τάξης. Παράλληλα εργαζόταν ως δημοσιογράφος και αυτό του έδωσε φτερά για να χρησιμοποιεί τη δημοσιογραφική εμπειρία του στη γραφή των διηγημάτων του. Η αυθεντική έκφραση του κοινωνικού κλίματος της εποχής ήταν πλέον μια κατακτημένη υπόθεση γι’ αυτόν. Ανέβαινε τα σκαλοπάτια της επιτυχίας με γοργό ρυθμό. «Ο Ντίκενς κατάφερε να δώσει στους χαρακτήρες του σάρκα και οστά όχι περιγράφοντάς τους αλλάαφήνοντάς τους να περιγράψουν οι ίδιοι τον εαυτό τους», θα αναφέρει πολύ χαρακτηριστικά ο φίλος και βιογράφος του Τζον Φόστερ.

Οι «χαρακτήρες» του αποκτούν μια μυθική αίγλη, γίνονται ήρωες – σύμβολα που θα σκιαγραφήσουν με τον πιο ανάγλυφο τρόπο την ηθογραφία των ανθρώπων και το κοινωνικό status. Πάνω από 150 ταινίες βασισμένες στα έργα του Ντίκενς θα γίνουν οι νέοι αγγελιοφόροι των κοινωνικών και ουμανιστικών μηνυμάτων του. Ο Ντίκενς θα αλλάξει – σύμφωνα με μια εύστοχη παρατήρηση – ακόμα και τα Χριστούγεννα, την εικόνα των Χριστουγέννων. Το έργο του «Χριστουγεννιάτικη Ιστορία» («A Christmas Carol») µε τον περίφημο ήρωα Σκρουτζ θα γίνει ένα από τα αγαπημένα θέματα της έβδομης τέχνης και θα χαρακτηριστεί ως «εθνικό αγαθό, ικανό να τονώσει τα προσωπικά αποθέµατα καλοσύνης καθενός και καθεµιάς που το διαβάζει».

Ο Ντίκενς θα γίνει ο πιο πολυδιαβασμένος αγγλόφωνος συγγραφέας, θα γίνει σύμβολο για όλους τους καταπιεσμένους και τους αδικημένους του κόσμου. Είναι κρίμα που υπάρχουν άνθρωποι που δεν έχουν διαβάσει και ξαναδιαβάσει τα αθάνατα έργα του. Είναι κρίμα που το σχολείο και εμείς οι εκπαιδευτικοί δεν έχουμε καλλιεργήσει σε τέτοιο βαθμό τις αξίες της ζωής και του ανθρώπου, ώστε τα βιβλία του Ντίκενς να γίνουν κοσμικά ευαγγέλια. Δε θα ήταν μια πολύ ευγενική φιλοδοξία μας, να βλέπουμε τους μαθητές και τις μαθήτριές μας να συζητούν στο διάλειμμα για τους «χαρακτήρες» και για τα μηνύματα του Ντίκενς και όχι για τους σκοτεινούς και παρακμιακούς αστέρες της τηλεόρασης και για τις αερολογίες τους; Δεν θα ήταν τότε πολύ διαφορετικό και βαθιά μορφωτικό το σχολείο μας;

Σχολείο

Copy of original illustration from the novel «David Copperfield»

ΣΤΑΘΜΟΙ ΤΗΣ ΖΩΗΣ ΤΟΥ

1812 Γεννήθηκε στο Λάντπορτ του Πόρτσμουθ.

1836 Δημοσίευσε το πρώτο του μυθιστόρημα, τα «Χαρτιά του Πίκγουικ», που έγιναν ανάρπαστα.

1836 Νυμφεύθηκε την Κάθριν Χόγκαρθ, από την οποία απέκτησε 10 παιδιά.

1850 Κυκλοφόρησε ο «Δαβίδ Κόπερφιλντ» που είναι σχεδόν η αυτοβιογραφία του.

1859 Εκδόθηκε για πρώτη φορά η «Ιστορία δύο πόλεων», το πιο ευπώλητο μυθιστόρημά του.

1870 Πέθανε στο Ρότσεστερ. Η σορός του τάφηκε στο Αββαείο του Γουεστμίνστερ.

A Defining Episode in Dickens’ Life

The episode in Dickens’ childhood when his father was imprisoned for debt and 12-year-old Charles was sent to work in a factory to help support the family is absolutely essential in knowing and understanding Dickens. This episode seemed to put a stain on the clever, sensitive boy that colored everything he accomplished, though he never told the story except obliquely through his fiction.

Major Works

Sketches by Boz (1836)

Pickwick Papers (serialized monthly 1836-37)

Oliver Twist (serialized monthly 1837-39)

Nicholas Nickleby (serialized monthly 1838-39)

The Old Curiosity Shop (serialized weekly 1840-41)

Barnaby Rudge (serialized weekly 1841)

Martin Chuzzlewit (serialized monthly 1843-44)

Dombey and Son (serialized monthly 1846-48)

David Copperfield (serialized monthly 1849-50)

Bleak House (serialized monthly 1852-53)

Hard Times (serialized weekly 1854)

Little Dorrit (serialized monthly 1855-57)

A Tale of Two Cities (serialized weekly 1859)

Great Expectations (serialized weekly 1860-61)

Our Mutual Friend (serialized monthly 1864-65)

The Mystery of Edwin Drood – unfinished (serialized monthly 1870)

Minor Works

American Notes (1843)

Pictures from Italy (1846)

The Life of Our Lord (1846)

A Child’s History of England (serialized weekly 1851-53)

Reprinted Pieces (1858)

The Uncommercial Traveller (1861)

Christmas Books

A Christmas Carol (1843)

The Chimes (1844)

The Cricket on the Hearth (1845)

The Battle of Life (1846)

The Haunted Man and the Ghost’s Bargain (1848)

Weekly Magazines

Master Humphrey’s Clock (1840-41)

Household Words (1850-59)

All the Year Round (1859-70)

Preface to the Original Edition
A Christmas Carol

I have endeavoured in this Ghostly little book, to raise the Ghost of an Idea, which shall not put my readers out of humour with themselves, with each other, with the season, or with me. May it haunt their houses pleasantly, and no one wish to lay it.

Their faithful Friend and Servant, C. D.
December, 1843.

Ιστοσελίδα για τα έργα του Ντίκενς: http://www.dickens-literature.com/